De dienstbare starchitect


villa 1_powerhouse_company

Dit is een tijd waarin de architectuurpraktijk razendsnel verandert, zegt Nanne de Ru (35). Dit is de tijd waarin het gaat om maken en mogelijk maken, niet de tijd van de grote papieren ideeën. De architect moet veel dienstbaarder worden dan hij lang is geweest.
De Ru krijgt vandaag, 28 oktober, de Maaskantprijs 2011. Een ‘oeuvreprijs’ voor jonge architecten. Vakgenoten als Adriaan Geuze (West8), Liesbeth van der Pol en Mecanoo gingen hem voor. ‘Het is een mooi rijtje’, zegt De Ru. ‘Wat ik er hartverwarmend aan vind; het is niet een prijs voor een gebouw of een ontwerp. Het is een prijs voor een houding. Het gaat over de breedte van architectuur.’
Samen met de Franse architect Charles Bessard heeft De Ru het bureau Powerhouse Company. Het is een zakelijk/creatieve latrelatie. Hij, De Ru, huist in Rotterdam. Bessard in Kopenhagen. De Ru werkte eerder voor AMO, de denktank van Rem Koolhaas’ kantoor OMA. Bessard begon bij de Fransman Jean Nouvel, die andere grote starchitect – zoals De Ru dit type succesontwerpers consequent en liefdevol aanduidt.
Toen ze in 2005 hun eigen bureau begonnen, ‘wilden we twee dingen: bouwen en aan theorievorming doen. Tegelijk.’ Die combinatie, dat was de essentie. ‘Alleen concepten schetsen is niet genoeg. Je moet ook de handen vuil maken om het vak van a tot z te begrijpen.’ Anderzijds, zonder in de breedte over architectuur te mogen nadenken, zonder contextonderzoek, ontbreekt er ook iets wezenlijks. ‘Nanne de Ru’, schrijft de Maaskant-jury, krijgt de prijs ‘vanwege zijn rijke, evenwichtige en op een brede architectuuropvatting gestoelde ontwerpproductie’.
De orderportefeuille van Powerhouse Company is wonderlijk. Een prefab woonhuis, een zeilschip, ambulancepost, een penthouse in Rusland en wat vooral opvalt: veel droomvilla’s. Wat gek is, want in de meeste architectencarrières komen luxe woonhuizen pas later. ‘Is het gek? Misschien. Maar het was goed voor ons om zo te beginnen. Als je net begint, heb je nog tijd. Je kunt al je energie in die woning stoppen. Dat is noodzakelijk. De relatie architect en particulier opdrachtgever is zeer intensief. Iemand die zijn eigen huis laat ontwerpen, wil het all the way perfect hebben.’

In de Veluwse bossen staat Villa 1 (2007), een fotogeniek wit ensemble van beton en glas dat De Ru’s carrière heeft gelanceerd. Zeker nadat het ontwerp in het blad Domus werd gepubliceerd. Het doet in de verte denken aan Mies van der Rohes Farnsworth House (1951) in de VS. De villa is relatief klein (250 vierkanter meter bovengronds) en bestaat uit drie in een Y-vorm geschakelde blokken. Elk met een eigen kompasoriëntatie: Werken op het noorden, eten op oost-west en de zitkamer op het zuiden.

‘Soooo Dope’, verzuchtte de rapper Kayne West toen hij de plaatjes van Villa 1 zag in Domus.

Niet slecht. Een compliment van een Amerikaanse rapper voor een Nederlandse architect. Grijns op het gezicht van Nanne de Ru: ‘Ik heb meer affiniteit met de Amerikaanse variant van het modernisme. Dat is comfortabeler en minder steil. Het Europese modernisme is zo streng en bijna op een irritante manier moralistisch.’ Misschien herkende rapper West dat comfortabele in Villa 1.

Toen eerder dit jaar bekend werd dat hij de Maaskant kreeg (5.000 euro plus de financiering voor een publicatie) vloog De Ru naar Los Angeles en reed met Bessard in een Mustang convertible langs hoogtepunten van het Amerikaanse modernisme. ‘Marcel Breuer, Louis Kahn, Frank Lloyd Wright. Dat zijn mannen van wie je veel kunt leren.’

De Ru mag niet klagen over de hoeveelheid werk. Terwijl er een voortgaande slachting plaatsvindt in de architectuurwereld. De nieuwbouw is totaal stilgevallen. Bureaus vallen met bosjes om. ‘De jaren negentig, met die enorme kwantiteit aan sociale woningbouw, vinexwijken, dat is voorgoed voorbij.’ De generatie architecten onder de naam Superdutch heeft veel vernieuwende concepten gelanceerd. Maar veel van wat is gebouwd, beklijft niet, vindt De Ru.

Waarom, vraagt hij zich af, zijn de architecten na de bankiers de eerstvolgende slachtoffers van de economische crisis geworden? ‘Architecten zijn voor een deel het contact met de werkelijkheid kwijt geraakt. Ze zijn gezwicht voor de druk om steeds iconische ontwerpen te creëren.’ Hoger, spectaculairder of extraverter.

‘Er is een waterscheiding ontstaan tussen grote beroemde starchitecten die weinig bouwen, maar zeer spraakmakend zijn’, zegt De Ru, ‘en architecten die bulk bouwen, veel meters maken, maar wier werk niemand kent. Het ambacht van bouwen is losgeraakt van de theorievorming over architectuur. ‘

Dat is een fout geweest. Er is te veel te snel gebouwd, zonder dat de gebruiker en zijn behoeften duidelijk in beeld waren. Met de liberalisering van de markt verdwenen ook de oude spelregels. ‘In zeker opzicht hebben architecten net als de bankiers, een te grote hypotheek genomen op de toekomst. Er was geen relatie meer tussen hun conceptdenken en de werkelijke markt.’ De krankjorum stijgende huizenprijzen creëerden een financiële fictie die geen stand kon houden.

Rij vandaag maar eens met een projectontwikkelaar door een vinexwijk, zegt De Ru. Vraag hem: zou je zo’n je zo’n blokje vandaag de dag nog eens overdoen? Nou nee. ‘Het maakte tien jaar geleden niet uit wat ze ontwierpen, het werd in de huizenhausse toch wel verkocht.’

Tekenend was een onderzoekje dat De Ru in 2005 deed toen hij zijn bedrijf begon. ‘Ik las een boek met honderd essays van architecten over de vraag waarover het vak zou moeten gaan. Ik telde hoe vaak bepaalde begrippen voorkwamen. Woorden als research, public en design, stonden allemaal in toptien. Maar build kwam niet eens in de top-50 voor.’

Over architectonische decadentie gesproken. Voor een Moskouse oligarch ontwierp Powerhouse Company in 2008 een penthouse van 2.500 vierkante meter met een onbeperkt budget. De weelde is ongekend. Een zwembad, bars, muzieksalons, ruimte, ruimte en nog eens ruimte. Maar als contrast ontwierp De Ru in 2010 de Being Homes. Relatief goedkope prefabhuizen die net op de markt zijn gekomen.’Een middenklasse woning’, noemt De Ru zijn prefab. ‘Het bestaat uit vier of vijf delen die net op een dieplader passen.’ Dan heb je een huis dat luxer is dan de standaardwoning, grotere badkamer, grotere eetkeuken en een inloopkast.

Zo’n puzzeltje, het bestuderen van materiaal voor prefab, slimme mallen bedenken. De plattegrond uitvogelen, net wat extra’s erin leggen, dat ligt hem wel. De Ru houdt van de ambachtelijke kant van het vak – hij heeft hts gedaan. ‘Je ziet dat het in de economie bijna altijd gaat over kostenbeheersing, dat betekent meestal arbeidsreductie. Daarom is prefab zo interessant. Een architect zal zich meer bewust moeten worden wat alles kost, wie het wil kopen, hoe veel geld de markt ervoor over heeft.’

Voor Being Home laat De Ru zich in royalty’s betalen, niet in het vaste ontwerptarief voor architecten. ‘Mijn ontwerpsucces is direct gekoppeld aan verkoopbaarheid van het concept. Dat vind ik een gezonde ontwikkeling.’

Het vakmanschap terugbrengen in de architectuur, dat is de belangrijkste ambitie van De Ru. En dan bedoelt hij niet ambacht in enge zin. ‘Een architect is in het bouwproces de enige generalist tussen allemaal specialisten. De installateur, de constructeur, de brandveiligheidsman. Die mannen weten van een onderdeel van het proces duizend keer zo veel als jij. Het vakmanschap van de architect bestaat eruit al die belangen te wegen, een plek te geven in het gebouw en zijn ontwerpkeuzes overeind te houden.’

De Ru denkt dat architectuur wezenlijker wordt, na deze crisis. ‘Minder spektakel maken alleen om het spektakel. Vorm moet functioneel zijn. Het gaat om praktische oplossingen. Dingen mogelijk maken. Het vak van de architect moet worden teruggezet in de werkelijkheid om het te kunnen veranderen.’

BOB WITMAN

Ouvertures, publicatie Powerhouse Company ter gelegenheid van de Maaskant prijs. Uitgegeven door Hatje Cantz. € 35,- ISBN 978-3-7757-3270-3. powerhousecompany.com

gepubliceerd in de Volkskrant van 28 oktober 2011

preload preload preload