Een toren van records en van schuld
Bob Witman / 8 januari 2010
De superwolkenkrabber Burj Dubai is een recordverpulveraar, een wonder van verspilling en van logistiek tegelijk. Deze week ging het hoogste gebouw van de wereld open. Maar met deze Burj is het einde niet in zicht, er wordt door gebouwd. Voor wie eigenlijk? ‘Je mag als bewoner niet eens je kratje bier in de lift meenemen.’
De even briljante als recalcitrante Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright tekende in 1956 een wolkenkrabber van een mijl hoog, genaamd De Illinois, bedoeld voor de stad Chicago. 1609 Meter, op het moment dat het Empire State Building in New York met 381 meter het dak van de bebouwde wereld was.
Er wordt gezegd dat het hoogste gebouw ter wereld, de Burj Dubai, ook wel bekend als de Burj Khalifa, dat maandag officieel openging, losjes is geïnspireerd op De Illinois.
In elk geval komen de ontwerpers van de Burj (Arabisch voor toren) net als Frank Lloyd Wright uit Chicago, de stad die onbetwist de bakermat is van het fenomeen wolkenkrabber. Bovendien is de toren in Dubai qua formaat in elk geval ‘halverwege Frank’ gekomen: 828 meter, een halve mijl. Die hele mijl lijkt nog een behoorlijk eind weg. Maar voor het overige heeft de Burj Khalifa alle denkbare records verpulverd.
Het gebouw is tegelijk een wonder van verspilling en een wonder van logistiek. De schier onuitputtelijke stroom data erover neemt licht pornografische vormen aan. Neem bijvoorbeeld de hoeveelheid condens op het gebouw: die is zo groot dat je er in een jaar tijd twintig Olympische zwembaden mee kunt vullen.
Boven is het acht graden kouder dan aan de voet van de toren. De Duitse firma Miele noteerde zijn grootste order uit zijn geschiedenis: 7.650 stuks witgoed. Het koelen van het gebouw kost omgerekend 10 duizend ton ijs per uur. De toren slurpt stroom met een equivalent van 360 duizend 100-wattlampen.
De Burj heeft het record beton omhoog pompen verbeterd van 448 meter naar tot boven de 460 meter. Op het hoogtepunt van de bouw waren 14 duizend arbeiders uit 45 landen aan het werk die 35 verschillende talen spraken. En nee, er was geen Babylonische spraakverwarring op het bouwterrein.
Er is vijf jaar 24 uur per dag, zeven dagen per week gewerkt, uitgezonderd de 6de juni 2007, toen er een cycloon langskwam. Ook de prijs voor de beste bouw-anekdote van de week gaat naar de Burj Khalifa; volgens de Britse Telegraph was de Indiase kraanmachinist Babu Sassi zó lang onderweg om in zijn zevenhonderd meter hoge kraancabine te komen, dat hij een jaar lang niet naar beneden kwam om tijd te winnen.
‘Technisch razend interessant’, zegt de Nederlandse architect Roberto Meyer. ‘Maar voor de rest toch een enorm gebouw in een zandbak.’ Meyer, van het bureau Meyer en Van Schooten, mag zich in het illustere rijtje ‘honderd meter plus’ architecten scharen in Nederland. Hij bouwt nu het Nieuw Babylon, naast Den Haag CS, dat in 2011 een hoogte van 140 meter zal bereiken.
Ander lid van deze hoogbouw-elite is Rob Ligtvoet, partner bij Kraaijvanger Urbis (Hoofdkantoor Rabobank, Utrecht, 105 meter, gereed 2010). Over de Burj zegt hij: ‘Met de architectuur niets mis, maar voor wie bouw je dat in godsnaam? Je mag als bewoner niet eens je kratje bier in de lift meenemen.’
Diederik Dam van Dam & Partners (Maastoren, Rotterdam, 165 meter, oplevering februari 2010) vindt het hoogste gebouw ter wereld ‘niet onaardig’ en ‘elegant vanaf de lucht gezien, maar de voet kan ik niet beoordelen, ik ben er niet geweest.’
Branimir Medic van de Architecten Cie (Belle van Zuylen, Leidsche Rijn, 262 meter, realisatie onzeker) was er wel: ‘Op afstand een toren met allure, maar dichtbij slecht in de details.’
Reuzen in de stad
De Burj Khalifa is een zilverkleurige toren die bestaat uit een hoofdkern met drie lobben ertegen aangeplakt. Elke lob bestaat uit een setje kleinere torens die trapsgewijs naar binnen springen. In die opzet lijkt de Burj op de Willis Toren (ex-Sears Toren), in Chicago, die tussen 1973 en 1998 het hoogste gebouw ter wereld was met 442 meter. De Willis Toren is echter een rechthoekig gebouw. De Burj heeft ronde vormen en lijkt daardoor nog het meeste op een ranke woestijnraket. Het gevaarte is tot op honderd kilometer afstand te zien.
De overeenkomsten met de Willis Toren lijken logisch als je weet dat de architect van het zelfde ontwerpbureau komt. Adrian Smith was tot voor kort partner bij Skidmore Owings and Merill (SOM). Als er één architectenbureau ter wereld verbonden is met de geschiedenis van de wolkenkrabber, dan is dat in het 1936 in Chicago opgerichte collectief SOM; zo heeft het klassiekers als Manhattan House in New York, John Hancock Center in Chicago en het Jin Mao Building in Shanghai op zijn naam staan.
Het ontwerpen van een hoge toren, zegt Diederik Dam, onderscheidt zich eigenlijk op twee belangrijke punten van overig architectonisch werk: bij de top en bij de voet. De top heeft extra aandacht nodig omdat die van zo ver zichtbaar is en herkenning en een extra esthetische kwaliteit moet bieden.
Het begane grondplan moet zich openen naar de straat, niets is dodelijker dan een reus in de stad met een blinde voet. Dat laatste aspect is complex, omdat er zo veel techniek en constructie op de bodem van een gebouw moet, dat het flink puzzelen is om de entree open te houden. Met het silhouet van de Burj is weinig verkeerd. Het grondplan is lastiger te beoordelen. Er wordt gezegd dat de Burj met de auto makkelijker te bereiken is dan te voet en dat duidt niet op grote openheid van de begane grond.
Meer nog dan de techniek en het design gaat de Burj gebukt onder zware symboliek die klaarblijkelijk gratis meekomt als je de grootste ter wereld wilt zijn. De Arabische wereld is zich zeer bewust van de erfenis van deze titel. Het kampioenschap is immers in het Midden-Oosten begonnen. Met de toren van Babel (3de eeuw v Christus, geschat op negentig meter hoogte) in het huidige Irak. En de piramide van Gizeh in Egypte, 138 meter, duizenden jaren recordhouder tot in 1311 de Lincoln kathedraal in Londen werd opgeleverd: 160 meter hoog.
De vraag die vooral wordt gesteld in Dubai: brengt de titel ‘hoogste ter wereld’ geen ongeluk? Economen hebben proberen te bewijzen dat er een direct verband is tussen recordhoogte en financiële malheur. In de jaren twintig van de vorige eeuw werden in de VS tegelijkertijd Empire State Building, Chrysler Building en Bank of Manhattan ontwikkeld. Drie reuzen van over de driehonderd meter. In 1929 stortte de financiële markten grandioos in.
In de jaren zeventig waren de VS opnieuw bevangen door hoogbouwkoorts. Het WTC verrees in 1972 in New York, maar Chicago ging daar in 1974 overheen met het Sears Building (442 meter). Bij de opening zei de topman van Sears, toen een oppermachtige retailer: ‘Bij het grootste bedrijf hoort het hoogste gebouw.’ Sears bleek achteraf over het toppunt van z’n marktmacht heen en werd voorbijgelopen door K-markt. Bovendien zuchtte Fhet Westen in 1973 onder de oliecrisis.
Toen in Maleisië de Petronas torens (452 meter) in 1998 het stokje van Sears als wereldhoogste overnamen, stortten de Aziatische beurzen in elkaar. In Taiwan kelderden de beurskoersen in 2004 met 25 procent, kort nadat daar door de Tapei101 het record naar 508 meter was getild.
En ook de Burj Khalifa past in dit scenario. In de maanden voor de opening, dreigde Dubai op een faillissement af te steven. De groteske bouwdrift heeft dit lid van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) opgezadeld met een schuld van 80 miljard dollar. De Burj Khalifa wordt ook wel de toren van schuld genoemd. Dubai is gered door buurman sjeik Khalifa bin Zayed Al-Nahyan, heerser van Abu Dhabi en president van de VAE, met een kapitaalinjectie van 10 miljard dollar. Als dank werd de Burj Dubai maandag omgedoopt tot de Burj Khalifa.
Zeker is dat de Burj niet het eindpunt zal zijn. Anderhalve kilometer lijkt volgens technici de ultieme hoogte te zijn voor de bouwende mens. Dan zou Frank Lloyd Wright met zijn Illinois uit 1956 dus een nog groter visionair zijn geweest dan werd vermoed.
En de plannen liggen er al. De Nakheel Toren in Dubai is al getekend, hoogte: één kilometer. In Koeweit denken ze over de Burj Mubarak al-kabir, hoogte onbekend, maar heel hoog, dat staat vast. In Jeddah wil prins Al-Waleed bin Tahal nog hoger dan een kilometer. Door de financiële crisis komen die torens er nu even niet. De Burj Khalifa is de eerstkomende tien jaar de hoogste. Maar het is een kwestie van tijd dat we de wolken voorbij schieten.
